Fotowoltaika – co to jest i czy się opłaca?

Panele fotowoltaiczne budzą duże zainteresowanie wśród Polaków. Z jednej strony są narzędziem do walki z globalnym ociepleniem. Co jednak ważniejsze dla zwykłego obywatela – fotowoltaika pozwala zaoszczędzić na rachunkach za energię elektryczną. No właśnie, czy instalacje fotowoltaiczne faktycznie są opłacalne?

Fotowoltaika – co to jest?

Fotowoltaika to proces, który pozwala wyprodukować prąd ze słońca. Dzięki zjawisku konwersji promieniowania słonecznego w stały prąd elektryczny (DC), z wykorzystaniem paneli fotowoltaicznych można wytwarzać darmową, czystą energię elektryczną. Następnie wyprodukowany prąd DC trafia do inwertera (falownika) i jest przekształcany na prąd zmienny (AC), jaki płynie w gniazdkach.

Ilość pozyskanej energii zależy przede wszystkim od mocy instalacji fotowoltaicznej. Im jest ona wyższa, tym panele słoneczne wytwarzają więcej prądu i odwrotnie. Żeby wyliczyć zapotrzebowanie energetyczne gospodarstwa domowego, rolnego lub przedsiębiorstwa, należy wykonać audyt energetyczny (nowe budynki) lub moc instalacji dobrać na podstawie rachunków za energię.

Najczęściej panele fotowoltaiczne są instalowane na dachach budynków, rzadziej na gruncie. Niezależnie od miejsca montażu na wydajność fotowoltaiki wpływ mają również wielkość dachu (wolnego gruntu), ekspozycja powierzchni względem słońca, kąt nachylenia paneli i zacienienia. Ilość pozyskanej energii zależy bowiem od intensywności promieniowania słonecznego. Jest ono różne w zależności od pory dnia, roku, stanu atmosfery czy szerokości geograficznej. Optymalną wydajność zapewniają panele skierowane na południe i nachylone pod kątem 30-40 stopni.

Fotowoltaika w Polsce w statystykach

Trudno oprzeć się wrażeniu, że zwłaszcza w dwóch ostatnich latach fotowoltaika przeżywa w Polsce boom rozwojowy. Potwierdza to raport przygotowany przez Instytut Energii Odnawialnej. Wynika z niego, że na koniec 2020 r. instalacje fotowoltaiczne wytwarzały Polsce 4 GW energii elektrycznej. Oznacza to blisko 200-procentowy wzrost rok do roku. W samym 2020 r. przybyło Polsce 2,4 GW energii z instalacji PV. Pod względem przyrostu jest to czwarty wynik w całej Unii Europejskiej.

Jaki jest koszt instalacji fotowoltaicznej?

Żeby ocenić, czy fotowoltaika się opłaca, trzeba odnieść się do kosztów, jakie pochłania inwestycja w panele fotowoltaiczne. Koszt instalacji fotowoltaicznej zależy m.in. od liczby i mocy paneli zamontowanych na dachu lub gruncie. Pomijając różnice w cenie zależne od jakości i producenta, średnio 1 kWp mocy paneli monokrystalicznych w technologii Half-Cut kosztuje ok. 1500 zł, podczas kiedy średnie gospodarstwo potrzebuje instalacji o mocy ok. 5 kWp. Dodatkowe koszty generują falownik lub mikrofalowniki (inwertery, mikroinwertery), konstrukcja mocująca, przewody i inne akcesoria. Łącznie 1 kWp instalacji fotowoltaicznej kosztuje ok. 4-6 tys. zł. Oznacza to, że fotowoltaika dla przeciętnego gospodarstwa domowego pochłonie 20-30 tys. zł.

Koszty, jakie należy ponieść na instalację, zależą od jej wielkości, warunków instalacji oraz jakości dobranych komponentów. Średnio panele i osprzęt pochłaniają ok. 80 proc. wszystkich kosztów związanych z instalacją:

• ok. 45 proc. – panele fotowoltaiczne,
• ok. 20 proc. – falownik,
• ok. 15 proc. – konstrukcja nośna i przewody.

Pozostałe 20 proc. to koszty robocizny:

• ok. 10 proc. – praca monterów z uprawnieniami wysokościowymi,
• ok. 10 proc. – podłączenie instalacji przez elektryków i sporządzenie odpowiedniej dokumentacji do zakładu energetycznego.

Przy instalacji o mocy 5 kWp, najtańsza wersja ekonomiczna z zastosowaniem słabszej jakości komponentów będzie kosztować ok. 4,5 tys. zł/1 kWp. Szukając kompromisu między jakością a ceną (wersja standardowa), koszt rośnie przynajmniej do 5 tys. zł za 1 kWp. Najdroższe są instalacje, w których zastosowano moduły premium, a dodatkowo podłączone do nich optymalizatory mocy. To instalacje o najwyższej sprawności, a tym samym najdroższe w cenie ok. 6 tys. zł za 1 kWp.

To uśrednione ceny dla instalacji o mocy 5 kWp. Warto pamiętać, że im instalacja PV jest większa, tym ceny za 1 kWp są niższe i odwrotnie – im jest ona mniejsza, tym 1 kWp jest droższy.

Co jest kluczowe, rokrocznie wraz z rozwojem technologii koszt instalacji fotowoltaicznej regularnie spada. Jednocześnie rosną ceny prądu, również dlatego, że rachunki za energię elektryczną obarczone są coraz to nowymi opłatami (np. opłata mocowa od 2021 r.). Niestety, efektem zmian w polityce klimatycznej UE (pakiet Fit for 55) dalszy wzrost cen prądu jest nieunikniony. Już w 2022 r. ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych najprawdopodobniej wzrosną o ok. 20 proc., a to nie koniec podwyżek. Jeśli nawet częściowo zostaną one pokryte ze specjalnie utworzonego Społecznego Funduszu Klimatycznego, niepodważalnie prąd będzie coraz droższy.

Dotacje i dofinansowanie fotowoltaiki

Wysokie koszty inwestycyjne dla fotowoltaiki można obniżyć przez dostępne dotacje i dofinansowania. Środki na instalacje PV można pozyskać w ramach programów unijnych, regionalnych i gminnych. Najpopularniejsze z nich to:

• Mój Prąd 3.0 – maksymalna kwota dofinansowania to 3 tys. zł.
• Agroenergia – program skierowany dla rolników. Wysokość dotacji zależy od wielkości instalacji: od 10 do 30 kW – do 20% kosztów całej instalacji, ale nie więcej niż 15 000 zł; od 30 do 50 kW – do 13% kosztów całej instalacji, ale nie więcej niż 20 000 zł.
• Czyste Powietrze – dla właścicieli lub współwłaścicieli domów jednorodzinnych. Maksymalne dofinansowanie na termomodernizację budynku wraz z instalacją PV wynosi 37 tys. zł.
• Energia Plus – program skierowany dla firm. Środki można pozyskać w ramach pożyczki (do 85% kosztów kwalifikowanych) lub dotacji (do 50% kwalifikowanych).

Poza tym inwestorzy mogą skorzystać z ulgi termomodernizacyjnej (do 53 tys. zł dla jednego podatnika, 106 tys. zł w przypadku małżonków, rodzeństwa), leasingu czy nisko oprocentowanych kredytów. Wiele informacji na temat aktualnych dotacji i dofinansowań dla fotowoltaiki można znaleźć na stronie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Fotowoltaika – czy się opłaca?

Podsumowując, niewątpliwie fotowoltaika jest opłacalna. Średni okres zwrotu instalacji fotowoltaicznej wynosi 7-10 lat. Obecnie obowiązujący system opustów pozwala cieszyć się niemal w pełni darmową energią. Prosumenci korzystają z niego w stosunku 1 do 0,8 (instalacje o mocy do 10 kWp) lub 1 do 0,7 (powyżej 10 kWp). Oznacza to, że dostawca indywidualny, który korzysta z instalacji o mocy do 10 kWp, wysyłając do sieci nadwyżki prądu, 80% energii odbiera za darmo. W ten sposób można cieszyć się darmowym prądem również w momentach, kiedy instalacja nie pracuje wystarczająco wydajnie (np. noc, zima). Dzięki temu inwestor jest zobowiązany jedynie do uiszczania opłat stałych (m.in. opłata abonamentowa, jakościowa, przejściowa, handlowa) w wysokości ok. 160 zł rocznie.

Najprawdopodobniej w 2022 r. system ulegnie zmianie i oprze się na rozliczeniu prosumentów 1:1. Dzięki temu inwestorzy mogliby pobrać całą energię oddaną do sieci. Minusem byłyby opłaty dystrybucyjne ponoszone na rzecz dostawców, zależne od ilości energii pobranej z sieci elektroenergetycznej. Nowy system może nieznacznie wydłużyć okres zwrotu z inwestycji o 1-2 lata. Jednak obecni prosumenci mogliby zdecydować, czy chcą zostać w dotychczasowym systemie opustów, czy skorzystać z nowego modelu.